Beneficjenci niejednokrotnie w toku realizacji projektów unijnych, jak również w okresie trwałości, mogą spotkać się ze stwierdzeniem, iż zidentyfikowano u nich powstanie nieprawidłowości. Taki stan faktyczny może doprowadzić do zarówno do nałożenia korekty finansowej, jak i wypowiedzenia umowy o dofinansowanie i żądania zwrotu całości dofinansowania wraz z odsetkami.
JAK TO WYGLĄDA OD STRONY PRZEPISÓW PRAWA?
NIEPRAWIDŁOWOŚĆ zgodnie z art. 2 pkt 36 Rozporządzenia 1303[1]: „oznacza każde naruszenie prawa unijnego lub prawa krajowego dotyczącego stosowania prawa unijnego, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego zaangażowanego we wdrażanie EFSI, które ma lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii poprzez obciążenie budżetu Unii nieuzasadnionym wydatkiem”.
Zgodnie z art. 143 ust. 2 Rozporządzenia 1303: „Państwa członkowskie dokonują korekt finansowych wymaganych w związku z pojedynczymi lub systemowymi nieprawidłowościami stwierdzonymi w operacjach lub programach operacyjnych. Korekty finansowe polegają na anulowaniu całości lub części wkładu publicznego w ramach operacji lub programu operacyjnego. Państwa członkowskie biorą pod uwagę charakter i wagę nieprawidłowości oraz straty finansowe poniesione przez fundusze polityki spójności lub EFMR i stosują proporcjonalną korektę (…)”.
Ponadto należy mieć na uwadze, że zgodnie z art. 125 ust. 4 lit. a Rozporządzenia 1303 właściwa instytucja kontroluje, czy dofinansowane produkty i usługi zostały dostarczone, czy wydatki deklarowane przez beneficjentów zostały zapłacone oraz, czy spełniają one obowiązujące przepisy prawa, wymagania programu operacyjnego oraz warunki wsparcia operacji.
Zgodnie z art. 207 ust.1 ustawy o finansach publicznych[2]: „W przypadku gdy środki przeznaczone na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich są:
1) wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem,
2) wykorzystane z naruszeniem procedur, o których mowa w art. 184,
3) pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości
– podlegają zwrotowi wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, liczonymi od dnia przekazania środków, w terminie 14 dni od dnia doręczenia ostatecznej decyzji, o której mowa w ust. 9, na wskazany w tej decyzji rachunek bankowy”.
Na podstawie art. 207 ust. 8 ustawy o finansach publicznych: „8. W przypadku stwierdzenia okoliczności, o których mowa w ust. 1, instytucja określona odpowiednio w ust. 9, 11 i 11a lub instytucja, która podpisała z beneficjentem umowę o dofinansowanie, wzywa do:
1) zwrotu środków lub
2) do wyrażenia zgody na pomniejszenie kolejnych płatności, o którym mowa w ust. 2,
w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania”.
CO WYNIKA ZE WSKAZANYCH PRZEPISÓW PRAWA?
O nieprawidłowości możemy mówić dopiero w momencie łącznego zaistnienia następujących przesłanek wynikających z definicji nieprawidłowości:
- naruszenie prawa unijnego lub prawa krajowego,
- poprzez działanie lub zaniechanie beneficjenta,
- powodujące lub mogące spowodować szkodę w budżecie UE w drodze finansowania nieuzasadnionego wydatku.
W przypadku stwierdzenia wystąpienia nieprawidłowości właściwa instytucja wszczyna procedurę odzyskiwania od beneficjenta kwoty współfinansowania UE
w wysokości odpowiadającej wartości korekty finansowej zgodnie z art. 207 ustawy o finansach publicznych. Wzywa beneficjenta do zwrotu środków w określonym terminie. Następnie w przypadku braku zwrotu wszczyna postępowania administracyjne, w wyniku które wydawana jest decyzja administracyjna.
WAŻNE:
Nie w każdym przypadku powstaje nieprawidłowość skutkująca nałożeniem korekty. W przypadku braku zaistnienia chociaż jednej przesłanki wynikającej z definicji nieprawidłowości, możemy co najwyżej stwierdzić powstanie uchybienia formalnego uniemożliwiającego nałożenie korekty.
Należy pamiętać, iż to na właściwej instytucji spoczywa obowiązek wykazania, że faktycznie zaistniała nieprawidłowość. Zatem zidentyfikowana nieprawidłowość musi wynikać z działania albo zaniechania beneficjenta oraz, że istnieje związek przyczynowy między stwierdzonym naruszeniem prawa (przykładowo postanowień umowy, zapisów wytycznych) przez beneficjenta, a szkodą w budżecie UE.
Obowiązkiem właściwej instytucji jest przedstawienie logicznego następstwa zdarzeń zapoczątkowanych naruszeniem prawa przez beneficjenta, a finansowaniem nieuzasadnionego wydatku z budżetu UE. Podstawą zwrotu dofinansowania jest ustalenie nieprawidłowego jej wydatkowania. Korekta nie może zostać nałożona automatycznie. Przy miarkowaniu wysokości korekty należy brać pod uwagę przede wszystkim charakter i wagę stwierdzonych nieprawidłowości. Obowiązkiem właściwej instytucji jest uwzględnienie reguły proporcjonalności.
Zatem właściwa instytucja jest zobowiązana do ustalenia stanu faktycznego oraz oceny zgromadzonego materiału dowodowego dot. zidentyfikowanych uchybień.
JAKIE SĄ NAJCZĘŚCIEJ IDENTYFIKOWANE NIEPRAWIDŁOWOŚCI U BENEFICJENTÓW?
- brak realizacji projektu zgodnie z założeniami wskazanymi we wniosku o dofinansowanie;
- zaprzestanie realizacji projektu;
- brak osiągnięcia celu projektu lub założonych wskaźników;
- odmowa poddania się kontroli;
- dyskryminujące kryteria kwalifikacji lub udzielenia zamówienia albo kryteria wyboru nieproporcjonalne do przedmiotu zamówienia;
- braku przejrzystości i równego traktowania potencjalnych wykonawców w trakcie oceny ofert;
- nieopublikowanie ogłoszenia o zamówieniu;
- brak pełnej dokumentacji projektowej;
- istotne zmiany elementów zamówienia.
KILKA SŁÓW O UMOWIE O DOFINANSOWANIE…
Zawierając umowę o dofinansowanie strony nawiązują stosunek cywilnoprawny, określający ich prawa i obowiązki związane z realizacją projektu oraz otrzymanym dofinansowaniem. Nie ulega wątpliwości, iż postanowienia umowy o dofinansowanie są korzystniejsze i lepiej zabezpieczają właściwe instytucje, powodując, iż pozycja stron nie jest taka sama.
Nie można jednak zapominać, iż z postanowień umowy wynikają również obowiązki właściwych instytucji. Cywilnoprawny charakter umowy daję podstawę do stosowania przepisów wynikających z kodeksu cywilnego i dochodzenia różnych roszczeń. Dlatego też Beneficjent powinien korzystać ze wszystkich przysługujących mu środków ochrony prawnej, gdy właściwe instytucje w sposób niewłaściwy oraz rażący nie wywiązują się ze swoich obowiązków.
Niejednokrotnie może zdarzyć się tak, że wraz z zidentyfikowanymi nieprawidłowościami właściwa instytucja wypowie umowę o dofinansowanie, co skutkować będzie tym, że beneficjent zobowiązany będzie do zwrotu całości otrzymanego dofinansowania wraz z odsetkami.
Co istotne, sądy administracyjne w ramach postępowania zwrotowego nie są umocowane do badania prawidłowości wypowiedzenia umowy o dofinansowanie.
Beneficjent, który nie zgadza się z wypowiedzeniem umowy uznając je za błędne i przedwczesne, może i powinien skorzystać z możliwości wytoczenia powództwa cywilnego, niezależnie od toczącego się postępowania administracyjnego.
WAŻNE:
Z uwagi na charakter umowy o dofinansowanie Beneficjentowi przysługują cywilnoprawne środków ochrony prawnej m.in.:
- roszczenie o wypłatę pozostałej części dofinansowania;
- roszczenie o ustalenie bezskutecznego rozwiązania umowy o dofinansowanie;
- odszkodowanie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego I Rybackiego oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego I Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) Nr 1083/2006, dalej: „Rozporządzenie 1303”.
[2] Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 1634, ze zm.), dalej: „ustawa o finansach publicznych”.
